Jaap Jongejan is jarenlang voorzitter bij CNV Vakmensen geweest en is nu algemeen directeur van o.a. SBI Formaat. Hij richt zich vanuit landgoed Zonheuvel in Doorn op training, coaching, advies, duurzame participatie en sterke arbeidsverhoudingen.

Op het 47 hectare grote landgoed Zonheuvel staat een kasteel/congrescentrum met 30 zalen en 110 hotelkamers. Behalve SBI Formaat dat zich bezighoudt met medezeggenschap, arbeidsverhoudingen en duurzame inzetbaarheid, zijn hier nog 14 bedrijven gevestigd. Samen vormen deze partijen de campus, genaamd ‘het huis van arbeidsverhoudingen’. Het is een plek waar werkgevers, werknemers, politici en wetenschappers elkaar leren vinden. “Leren in de zin van ontwikkelen en vinden in de dialoog en de communicatie,” legt Jaap uit. “We werken hier samen zodat je op het landgoed alle facetten tegenkomt die je in een organisatie rondom arbeidsverhoudingen tegenkomt. Als algemeen directeur van Stichting SBI (SBI Formaat, SBI Beheer, Odyssee en Landgoed Zonheuvel) is het Jaaps rol om ervoor te zorgen dat deze bedrijven door samenwerking en ondernemerschap blijven groeien in kwaliteit en kwantiteit. 

Waardes toevoegen

Campus Landgoed Zonheuvel staat voor Samenwerking, Bezinning en Inspiratie (SBI). “We proberen hier met elkaar andere oplossingsrichtingen te bedenken om de complexiteit die op mens en organisatie afkomt een plek te geven,” vat Jaap de campus samen. “In plaats van alleen management- en vaardigheidscursussen kijken wij naar de mens en de natuur. Jaap schetst een voorbeeld vanuit de eigen biologische moestuin: “Compost groeit langzaam tot iets moois en waardevols uit. De vluchtigheid waarin wij met z’n allen dingen doen, is als kunstmest. Geduld is compost. Geduld is duurzamer en geeft meer houvast en continuïteit.”

Hij gaat verder: “In alles wat we doen, kopiëren we als sinds mensenheugenis de natuur. Zien we een vogel, dan willen we vliegen. Dat lukt niet, dus bouwen we een vliegtuig. Er is wel één groot verschil: de natuur kent haar eigen proces en voegt zelf eigen waarde toe. Wij als mensen moeten in een organisatie zélf nieuwe waardes toevoegen aan de processen die we creëren. In de herfst vallen de blaadjes van de bomen, die hoeven we er niet af te trekken. In een organisatie, moet je zelf de blaadjes ophangen en eraf halen. Wij moeten het proces voeden om het gaande te houden.” 

Tunnelvisie

Een derde pijler waar ze op de campus tot andere oplossingsrichtingen proberen te komen, is vanuit de kunst- en creativiteitshoek. “Soms denken we dat we het licht hebben gezien, maar vaak zien we het licht aan het einde van onze eigen tunnelvisie.” Jaap probeert met mens, natuur en creativiteit/kunst in het achterhoofd gaten in de tunnel maken zodat er andere lichtbundels in de tunnel ontstaan en we denken ‘zo kan het ook’. “Doen we dat niet dan gaan we in onze eigen tunnelvisie geloven.” 

Geloven is systemen

Jaap ziet één grote behoefte: de menselijke maat. “Het draait niet alleen om de economie. Laten we mens, natuur en creativiteit centraal zetten in organisaties,” stelt Jaap voor. “Wat namelijk moeilijk wordt in de complexe wereld is dat als we de werkelijkheid niet meer bevatten, we gaan geloven in de systemen die ons ondersteunen. Voordat je het weet, wordt het systeem het doel en de werkelijkheid het middel. Als middel en doel door elkaar gaan lopen, gaat het fout met bedrijven.” Jaap geeft als voorbeeld de banken in de laatste crisis. “De banken hadden het (ruil)middel ‘geld’. Hun doel was ‘vertrouwen’ winnen van klanten. Banken zijn in die tijd middel en doel door elkaar gaan gooien. Het grootste goed was geld. De klant/vertrouwen winnen zijn ze uit het oog verloren. Vertrouwen werd middel en het (ruil)middel geld werd het doel.” 

Jaap wil op de campus complexe organisaties terugbrengen naar het menselijke geheel. Naar de natuur die het voorbeeld geeft en de creativiteit die zorgt voor een extra boost als het gaat om oplossingen. “In plaats van het einde te zien aan het einde van je eigen tunnelvisie. Echt: als je op een andere manier kijkt, dan zie je mooie, nieuwe oplossingen.” 

Zelfkennis

Dát is volgens hem ondernemen: lef hebben om het nét even iets anders te doen dan anderen. “Je moet in een samenwerking vooral durven iets los te laten. Als je niet deelt, ben je namelijk zetbaas en maak je geen gebruik van andermans ondernemerschap met wie je samenwerkt.” Dat vraagt volgens hem ook om zelfkennis. “Ken vooral je beperkingen, dan kun je daarvoor mensen om je heen verzamelen zodat dat deel ook geregeld is.”

Samenwerkende samenleving

Er zijn tegenwoordig veel soorten werkenden. Denk aan werknemers, flexwerkers, freelancers, zzp’ers en platformwerkers. De zekerheden van voorheen kunnen we wat Jaap betreft niet langer tussen werkgever en werknemer organiseren. Het zou volgens Jaap langs de lijn van ‘de mens’ georganiseerd moeten worden. “Iedereen die werkt heeft verplichtingen bij te dragen aan bijvoorbeeld werkloosheid, pensioen, arbeidsongeschiktheid én leren. Een zelfstandige spaart dus mee om zich tegen risico’s te beschermen. Deze beweegt zich in een samenwerkende samenleving, dus lukt het even niet dan zorgen we voor elkaar,” vindt Jaap. “Maar daar draagt wel iedereen aan bij.”

Zekerheid en continuïteit 

“In de basis willen we allemaal hetzelfde. Ooit zijn termen als werkgevers en werknemers bedacht, maar (ondanks andere belangen) zijn we allemaal mensen en hebben we in de basis allemaal dezelfde behoeften.” Toen Jaap bij de CNV zat, heeft hij een onderzoek gedaan naar de overeenkomsten tussen werknemer en werkgever. Hij vertelt: “De gemiddelde werknemer vond dat het om ‘loon’, ‘zekerheid’ en ‘plezier’ in het werk draait. De werkgever noemde ‘winst’, ‘continuïteit’ en een ‘goede organisatie’ als belangrijkste begrip. Ze noemen zaken anders, maar bedoelen hetzelfde. Logisch; er is maar één wereld en één wet, ze praten enkel ieder in een eigen jargon. “Zekerheid en continuïteit zijn dezelfde begrippen.”